Η Αντιπραγματική Σκέψη (counterfactual thinking) ως Μέθοδος Εξερεύνησης Καριέρας

Η Αντιπραγματική Σκέψη (counterfactual thinking) ως Μέθοδος Εξερεύνησης Καριέρας: Ενίσχυση της Απόφασης Επαγγελματικού Προσανατολισμού στους Εφήβους

Έχετε παρατηρήσει ποτέ ότι ένας χάλκινος ολυμπιονίκης φαίνεται συχνά πιο χαρούμενος από έναν αργυρό; Aυτό μπορεί να μοιάζει παράδοξο, αφού tο αργυρό μετάλλιο πέτυχε υψηλότερη θέση. Ωστόσο, η εξήγηση βρίσκεται σε μια θεμελιώδη ψυχολογική διαδικασία: την αντιπραγματική σκέψη  γνωστή και ως counterfactual thinking.

Η αντιπραγματική σκέψη περιγράφει την τάση μας να δημιουργούμε εναλλακτικά σενάρια για γεγονότα που έχουν ήδη συμβεί, φανταζόμενοι τι θα μπορούσε να έχει γίνει διαφορετικά. Για το αργυρό μετάλλιο, η σκέψη «Αν είχα κάνει ένα λάθος λιγότερο, θα είχα κερδίσει το χρυσό» εντείνει τα αρνητικά συναισθήματα. Από την άλλη, ο χάλκινος νικητής σκέφτεται «Τουλάχιστον πήρα μετάλλιο!», γεγονός που ενισχύει την ικανοποίηση και την ευγνωμοσύνη.

Αυτό το φαινόμενο μας θυμίζει ότι το πώς αντιλαμβανόμαστε τα γεγονότα είναι εξίσου σημαντικό με το τι πραγματικά συμβαίνει. Η αντιπραγματική σκέψη, δεν είναι απλώς μια ψυχολογική έννοια, αλλά και ένα εργαλείο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη λήψη αποφάσεων και την καλλιέργεια ανθεκτικότητας.

Η επιλογή καριέρας αποτελεί μία από τις πιο σημαντικές αποφάσεις που καλούνται να λάβουν οι έφηβοι, συχνά κάτω από συνθήκες αβεβαιότητας. Η αντιπραγματική σκέψη, προσφέρει μια δυναμική μέθοδο εξερεύνησης καριέρας, βοηθώντας τους εφήβους να προβλέψουν τις πιθανές συνέπειες διαφορετικών εκπαιδευτικών ή επαγγελματικών επιλογών. Αυτή η προσέγγιση, που βασίζεται στη διατύπωση ερωτήσεων όπως «τι θα γινόταν αν», μπορεί να ενισχύσει την αυτογνωσία, τη λήψη τεκμηριωμένων αποφάσεων και την ανθεκτικότητα των εφήβων.

Τι είναι η Αντιπραγματική Σκέψη;

Η αντιπραγματική σκέψη (counterfactual thinking) είναι η νοητική διαδικασία κατά την οποία τα άτομα φαντάζονται εναλλακτικά σενάρια για γεγονότα που έχουν ήδη συμβεί. Πρόκειται για ερωτήματα τύπου «τι θα γινόταν αν;», τα οποία διερευνούν πώς διαφορετικές επιλογές ή συνθήκες θα μπορούσαν να έχουν οδηγήσει σε διαφορετικά αποτελέσματα. Αυτή η μορφή σκέψης μας βοηθά να κατανοήσουμε τις αιτίες και τις συνέπειες των ενεργειών μας, βελτιώνοντας τη στρατηγική μας σκέψη και τη λήψη αποφάσεων (McAndrew, 2020; Lin et al 2024).

Η αντιπραγματική σκέψη διακρίνεται σε δύο βασικούς τύπους:

• Ανοδική αντιπραγματική σκέψη (Upward Counterfactual Thinking): Εστιάζει σε καλύτερα αποτελέσματα που θα μπορούσαν να έχουν επιτευχθεί. Για παράδειγμα, ένας μαθητής που δεν πέρασε στις εξετάσεις μπορεί να σκεφτεί: «Αν είχα διαβάσει περισσότερο, θα είχα περάσει». Αυτές οι σκέψεις συχνά προκαλούν αρνητικά συναισθήματα, όπως απογοήτευση, αλλά ταυτόχρονα κινητοποιούν το άτομο να βελτιωθεί και να αποφύγει παρόμοια λάθη στο μέλλον (LearnPsychology, 2020; Innes & Morrison, 2024).
• Καθοδική αντιπραγματική σκέψη (Downward Counterfactual Thinking): Εστιάζει σε χειρότερα αποτελέσματα που θα μπορούσαν να έχουν συμβεί. Για παράδειγμα, το ίδιο άτομο μπορεί να σκεφτεί: «Αν δεν είχα γράψει ούτε τα λίγα που ήξερα, θα είχα αποτύχει εντελώς». Αυτές οι σκέψεις μειώνουν το άγχος και ενισχύουν την ανθεκτικότητα, καθώς βοηθούν το άτομο να εκτιμήσει τι κατάφερε, παρά τις δυσκολίες (LearnPsychology, 2020; Innes & Morrison, 2024).

Αυτοί οι δύο τύποι σκέψης, αν και διαφορετικοί, λειτουργούν συμπληρωματικά. Η ανοδική σκέψη ενισχύει την αυτοβελτίωση, ενώ η καθοδική προάγει την ψυχολογική ανάκαμψη. Για παράδειγμα, ένας έφηβος που σκέφτεται το μέλλον του μπορεί να χρησιμοποιήσει την ανοδική σκέψη για να φανταστεί πώς οι καλύτερες σχολικές επιδόσεις θα οδηγήσουν σε περισσότερες επαγγελματικές επιλογές, ενώ με την καθοδική σκέψη να αναγνωρίσει τις παρούσες δεξιότητές του που τον έχουν ήδη φέρει σε ένα θετικό σημείο εκκίνησης​ (Gambetti et al 2024; Suo et al 2024).

Η Αντιπραγματική Σκέψη ως Εργαλείο Εξερεύνησης Καριέρας

Στο πλαίσιο του επαγγελματικού προσανατολισμού, η αντιπραγματική σκέψη μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη δημιουργία υποθετικών σεναρίων σχετικά με διαφορετικές επαγγελματικές διαδρομές. Μέσω της ερώτησης «τι θα γινόταν αν επέλεγα διαφορετική ειδικότητα ή πανεπιστήμιο», οι έφηβοι μπορούν να προβλέψουν τις πιθανές προοπτικές και προκλήσεις που συνεπάγεται η κάθε επιλογή​ (Suo et al 2024).

Αυτή η προσέγγιση διευκολύνει την αναγνώριση τόσο των πιθανών ευκαιριών όσο και των πιθανών κινδύνων, ενισχύοντας την αυτογνωσία και την ικανότητα πρόβλεψης. Όπως υποστηρίζουν οι McAndrew (2020) και οι Lin et al (2024), αυτή η διαδικασία βελτιώνει την ψυχολογική ετοιμότητα και προάγει τη λήψη αποφάσεων με βάση τα μελλοντικά σενάρια, αποφεύγοντας παρορμητικές επιλογές.

Ο Ρόλος των Συναισθημάτων και της Ανθεκτικότητας

Η αντιπραγματική σκέψη σχετίζεται στενά με τα συναισθήματα και την ψυχολογική ανθεκτικότητα. Οι ανοδικές σκέψεις μπορούν να προκαλέσουν παροδικά αρνητικά συναισθήματα, όπως η απογοήτευση, αλλά οδηγούν στη δημιουργία πιο ισχυρού κινήτρου (LearnPsychology, 2020; Innes & Morrison, 2024). Αντίθετα, οι καθοδικές σκέψεις μειώνουν το άγχος και παρέχουν μια αίσθηση ανακούφισης, διευκολύνοντας την ανθεκτικότητα​ (Gambetti et al 2024).

Για τους εφήβους, αυτό σημαίνει ότι οι υποθετικές ασκήσεις μπορούν να τους βοηθήσουν να αντιμετωπίσουν τις αβεβαιότητες που συνοδεύουν τις επιλογές καριέρας. Για παράδειγμα, φανταζόμενοι πώς μια λιγότερο επιθυμητή επιλογή θα μπορούσε να εξελιχθεί, μπορούν να εξασκηθούν με έναν τρόπο στο πώς να διαχειρίζονται απογοητεύσεις και να αναπτύξουν στρατηγικές αντιμετώπισης μελλοντικών προκλήσεων​ (Lin et al 2024; Suo et al 2024).

Συμπέρασμα

Η αντιπραγματική σκέψη αποτελεί ένα ισχυρό εργαλείο για την ενίσχυση του επαγγελματικού προσανατολισμού στους εφήβους. Μέσα από τη νοητική διερεύνηση εναλλακτικών σεναρίων, οι μαθητές αποκτούν καλύτερη κατανόηση των επιλογών τους, αναπτύσσουν δεξιότητες πρόβλεψης και ενισχύουν την ψυχολογική τους ετοιμότητα. Αυτή η προσέγγιση μπορεί να προσφέρει μια ασφαλή και δημιουργική βάση για τη λήψη αποφάσεων, προετοιμάζοντας τους εφήβους για τις απαιτήσεις του σύγχρονου επαγγελματικού κόσμου. Με την ενσωμάτωση τέτοιων μεθόδων στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, οι έφηβοι μπορούν να καλλιεργήσουν όχι μόνο την αυτογνωσία και τη στρατηγική σκέψη, αλλά και την ανθεκτικότητα που απαιτείται για να διαχειριστούν τις προκλήσεις της ζωής και της καριέρας τους​ (Suo et al 2024; Lin et al 2024).

 

Βιβλιογραφία

[“Counterfactual Thinking”]  [Φωτογραφία] (χ.χ.). Στο LinkedIn

https://www.linkedin.com/pulse/counterfactual-thinking-ravi-ranjan-chaudhary/

Gambetti, E., Zucchelli, M. M. & Nori, R. (2024). Individual differences and counterfactual thinking. Journal of Cognitive Psychology, 36:7, 867-879, DOI: 10.1080/20445911.2024.2398787

Innes, J. M., & Morrison, B. W. (2024). Teaching psychology that does not exist: Counterfactuals as

catalysts for critical thinking in psychology education. Scholarship of Teaching and Learning in

Psychology. Advance online publication. https://dx.doi.org/10.1037/stl0000402

LearnPsychology (2020, Μάιος 21). Counterfactual Thinking [Video]. YouTube.  https://www.youtube.com/watch?v=oRYMyHI0Eow&ab_channel=LearnPsychology

Lin, Y. C., B. Stone, A.S., Byatt, G. & Rotche, L. (2024). How is counterfactual thinking integrated in organizational risk and resilience practices? Journal of Risk Research, 27:1, 63-84, DOI: 10.1080/13669877.2023.2293040

McAndrew, F. (2020, Δεκέμβριος 9). The Blessing & Curse of Counterfactual Thinking [Video]. YouTube.  https://www.youtube.com/watch?v=JJ7Cuoza-HI&ab_channel=FrancisMcAndrew%28Frank%29

Suo, Τ., Chen, C., · Yin, H., Feng, T., Wang, L., Wang, M. (2024). The neural basis responsible for the relationship between trait anxiety and upward counterfactual thinking: the role of functional connectivity between precentral gyrus and dmPFC. Current Psychology (2024) 43:29878–29889. https://doi.org/10.1007/s12144-024-06472-w